Ο κρότος της απάθειας

Ο κρότος της απάθειας
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ | Παρασκευή 29 Ιανουαρίου 2010

Δύο φορές έκαψαν την ιστορική συναγωγή των Χανίων Ετς Χαΐμ (χρονολογείται από τον 14ο αιώνα), αλλά ουδείς από τους περίοικους της παλαιάς πόλης των Χανίων είδε και άκουσε τίποτε. Αν δεν ήταν δύο «ξένοι», ένας Αλβανός και ένας Μαροκινός, να ειδοποιήσουν την Πυροσβεστική, αυτό το μνημείο της πολιτιστικής κληρονομιάς μας θα είχε εξαφανιστεί από τον χάρτη της κρητικής πόλης- παρ΄ ότι η φωτιά κατέστρεψε σημαντικές συλλογές σπάνιων βιβλίων και ιστορικών αντικειμένων.

Μέρα μεσημέρι, χθες, άγνωστοι (εντός και εκτός εισαγωγικών) ανέβηκαν τους πέντε ορόφους της πολυκατοικίας της κεντρικότατης και αστυνομικοσύχναστης οδού Ακαδημίας και τοποθέτησαν εμπρηστικό μηχανισμό με τέσσερα γκαζάκια στο γραφείο του πρώην πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη. Κανένας δεν είδε, κανένας δεν άκουσε τίποτε, κανένας δεν ρώτησε.

«Η δράση των πολιτών ως προϋπόθεση της δημοκρατίας» ήταν ένα από τα αγαπημένα θέματα του πιο πολιτικού, ίσως, αμερικανού ιστορικού και ακτιβιστή, του Χάουαρντ Ζιν, που πέθανε προχθές. Αλλά στις περιπτώσεις που αναφέραμε, καθώς και σε άλλες που θα μπορούσαμε να αναφέρουμε, ο κανόνας δεν είναι η δράση των πολιτών, είναι η απάθεια. Δεν ξέρω αν υπάρχουν έρευνες που να τεκμηριώνουν την απάθεια αυτή, αλλά εμπειρικά είναι ορατή- και μάλιστα διά γυμνού οφθαλμού- και, το κυριότερο, επικίνδυνη. Γιατί αυτή η απάθεια οδηγεί στην ανοχή και, ακόμη περισσότερο, στην αποδοχή ως καθημερινών και επομένως τετριμμένων πρακτικών της βίας, του ρατσισμού, της μισαλλοδοξίας. Η Ιστορία μάς έχει διδάξει ότι δεν υπάρχει πιο ύπουλος εχθρός για τις δημοκρατίες από τη στάση απέναντι στη βία ως μιας κοινότοπης κατάστασης.

Δεν είναι τυχαίο ότι όσοι αντιδρούν τα τελευταία χρόνια το κάνουν είτε για να εκβιάσουν είτε για να βιά-σουν. Η επικαιρότητα εικονογραφεί εξαιρετικά αυτό το δίπολο. Δεν χρειάζεται να απαριθμήσουμε παραδείγματα. Ζούμε καθημερινά μέσα στα παραδείγματα αυτά. Υπάρχουν δημοκρατικά αντανακλαστικά, όπως θέλουμε να πιστεύουμε; Και εφόσον υπάρχουν, σε τι είδους βαριά ύπνωση έχουν περιπέσει;

Αλλά το θέμα δεν είναι μόνο η δράση των πολιτών. Πολύ περισσότερο η αυθόρμητη δράση. Από τη στιγμή μάλιστα που η οργανωμένη κοινωνία, ιδίως τα κόμματα κινητοποιούνται μόνο μέσα σε στενά κομματικά πλαίσια διεκδικήσεων και συγκυριακών συσχετισμών, η απάθεια αρχίζει πλέον να γίνεται... θεσμική. Απαθής κοινωνία, αλλά και απαθείς θεσμοί. Πέρα από τη μη δράση, όμως, υπάρχει και το ζήτημα της εκτόνωσης αυτού του ανομολόγητου, αλλά υπαρκτού αισθήματος δυσφορίας. Πώς εκτονώνεται όλη αυτή η δυσαρέσκεια και η δυσανεξία; Μήπως μπροστά στο δελτίο ειδήσεων των οκτώ και στα παράθυρα της δημοσιογραφίας των ισχυρισμών;