Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 η Ισραηλιτική κοινότητα της Θεσσαλονίκης αριθμούσε περίπου 65.000 άτομα. Η καταστροφική πυρκαγιά του 1917 είχε πλήξει καίρια την κοινότητα καθώς μεγάλο μέρος της παλαιάς πόλης που αποτεφρώθηκε ήταν παραδοσιακά κατοικημένη από Εβραίους.
Η μικρασιατική καταστροφή, η ανταλλαγή των πληθυσμών και η εγκατάσταση χιλιάδων προσφύγων από τη μικρασία που ακολούθησε, άλλαξε ακόμη περισσότερο την πληθυσμιακή σύνθεση της πόλης. Ωστόσο, στη διάρκεια του μεσοπολέμου – τουλάχιστον μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1930- η ησραηλιτική κοινότητα διατήρησε σημαντικό ρόλο στην οικονομική ζωή της πόλης, αν και οι διαδοχικοί πόλεμοι, η μετεγκατάσταση πολλών στο εξωτερικό και η έλευση νοτιοελλαδιτών επιχειρηματιών αδυνάτισαν την οικονομική ισχύ μιας τάξης εύπορων Εβραίων.
Σε όλη τη διάρκεια του μεσοπολέμου το εμπορικό και βιομηχανικό επιμελητήριο Θεσσαλονίκης συσπείρωσε εμπόρους και βιομηχάνους γνωμοδοτώντας για θέματα εργασιακής φύσης, συντάσσοντας εμπεριστατωμένα υπομνήματα για σημαντικά οικονομικά θέματα, παρεμβαίνοντας σε θέματα θαλάσσιων και σιδηροδρομικών μεταφορών. Με πρωτοβουλία του ΕΒΕΘ ιδρύθηκε το 1924 χρηματιστήριο εμπορευμάτων και το 1925 επαγγελματικό και βιοτεχνικό επιμελητήριο.
Στο πλαίσιο αυτό συνέχισαν τη βιομηχανική και εμπορική τους δραστηριότητα πολλοί εβραϊκοί οίκοι: τα νηματουργεία Ι. Σαϊας και Τόρρες και Μιζραχή, το συγκρότημα Αλλατίνι που περιελάμβανε τα κεραμεία και τον ομώνυμο αλευρόμυλο, το εργοστάσιο αρβυλών και σαγών Καλδερών και Αροέστι και πολλά άλλα. Σταδιακά, στη διάρκεια της δεκαετίας του 1920 πολλές βιομηχανικές μονάδες θα εκσυγχρονιστούν ακολουθώντας σε εξοπλισμό και οργάνωση τις τρέχουσες ευρωπαϊκές πρακτικές. Η γερμανική, ελβετική, βέλγικη ή αγγλική τεχνογνωσία θα εφαρμοστεί συχνά από ξένους τεχνικούς που μετακαλούνται για την εγκατάσταση και συντήρηση αυτόματων κλωστικών μηχανών, περιστρεφόμενων βυρσοδεψικών βαρελών, αλεστικών κυλίνδρων.
Ακολουθώντας τις εμπορικές πρακτικές της Ευρώπης, η βιομηχανική και εμπορική τάξη των Εβραίων της Θεσσαλονίκης θα προβάλει το έργο της και μέσα από το ανερχόμενο εργαλείο προώθησης της οικονομικής της δραστηριότητας, τη διαφήμιση. Καταχωρίσεις που παραπέμπουν σε ευρωπαϊκά πρότυπα, πληροφορούν για ποικιλία προϊόντων, που συμπληρώνεται ενίοτε με επιβλητικές αναπαραστάσεις εργοστασιακών εγκαταστάσεων.
«... Oι Eβραίοι έχουν πλήθος συναγωγών εις όλας σχεδόν τας συνοικίας της πόλεως και διατηρούν άπειρα σχολεία: σχολεία δημοτικά, εμπορικά και ξένων γλωσσών, παρθεναγωγεία, σχολεία ιερατικά, επαγγελματικά, ιδιωτικά, κοινοτικά, σχολεία της Ισραηλιτικής Αλληλοβοηθείας – η Αλληλοβοήθεια είναι μεγάλη εβραϊκή εταιρεία, έχουσα την έδραν της εις τους Παρισίους. Eις τα σχολεία ταύτα διδάσκονται μεν οι εβραιόπαιδες τοισπανοεβραϊκόν ιδίωμα, το οποίον ομιλούν, διδάσκονται όμως και την γαλλικήν [...]. H ανωτέρα μάλιστα τάξις πολύ ολίγον εκμανθάνει το ισπανικόν ιδίωμα. Tο αντικατέστησε με την γαλλικήν, την οποίαν πολύ καλά γνωρίζουν αι μητέρες και μεταδίδουν ως μητρικήν εις τα τέκνα των. Συχνάζουν δε οι εβραιόπαιδες και εις τα ευρωπαϊκά σχολεία της πόλεως, τα οποία δεν είναι ολίγα. Διότι και γερμανικά σχολεία –δύο– έχει η Θεσσαλονίκη και γαλλικά πολλά των γαλλικών προπαγανδών και της λαϊκής αποστολής (mission laique) και ιταλικά –εκ των ξένων σχολείων της Θεσσαλονίκης τα αρχαιότατα είναι τα ιταλικά– και αγγλικόν παρθεναγωγείον. Eν γένει οι Eβραίοι της Θεσσαλονίκης επιδίδονται πολύ εις τας ξένας γλώσσας, αι οποίαι είναι σήμερον απαραίτητοι εις το εμπόριον. Eπιδίδονται λοιπόν οι Eβραίοι της Θεσσαλονίκης εις το εμπόριον. Δεν είναι όμως ολίγοι και οι βιομήχανοι. Aπό τούτους ας γίνη μνεία ενταύθα των αδελφών Aλλατίνη. Eίναι ιδιοκτήται μεγάλου αλευρομύλου, όπου εργάζονται και τετρακόσιοι ομογενείς εργάται και ανώτεροι ακόμη υπάλληλοι.
Ολίγοι δεν είναι και οι διακεκριμένοι επιστήμονες, ιατροί και δικηγόροι, και οι κτηματίαι και οι τραπεζίται. Αλλά από όλα τα τραπεζιτικά καταστήματα των Eβραίων σπουδαιότατον είναι η Tράπεζα της Θεσσαλονίκης.[... ήτις] προήγαγε πολύ τας μεταξύ της Eυρώπης –της Aυστρίας κυρίως– και της Mακεδονίας συναλλαγάς και έδωκεν ώθησιν μεγάλην εις το εβραϊκόν εμπόριον της Θεσσαλονίκης [...].»
Περιοδικό ΠANAΘHNAIA, Aθήνα, Oκτώβριος 1912
Οι Εβραίοι παραγκωνίσθηκαν«…H Μικρασιατική καταστροφή και η μαζική εγκατάσταση 100.000 Ελλήνων προσφύγων στη Θεσσαλονίκη άλλαξε τη δημογραφική της σύνθεση και ανέτρεψε τις πολιτικές προτεραιότητες. Οι Εβραίοι παραγκωνίσθηκαν, ενώ νόμος του 1924 κατέστησε υποχρεωτική την αργία της Κυριακής. Επιπλέον [οι Εβραίοι] πιέζονταν και φορολογικά, καθώς οι νέοι πρόσφυγες απαλλάσσονταν της φορολογίας. Έφυγαν τότε πολλοί από τους σημαντικότερους Εβραίους με αποτέλεσμα να χάσει η κοινότητα τους ηγέτες της, αλλά και να υποβαθμιστεί η πόλη οικονομικά. Με την κρίση του 1927 πολλές βιομηχανίες έκλεισαν, επιτείνοντας την ανεργία…»
Pένα Mόλχο, Επτά Ημέρες, Εφ. Καθημερινή
Η μόνη Συναγωγή που διασώθηκε μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμοΗ Συναγωγή Μοναστηριωτών ιδρύθηκε με δωρεά της Ίντας Αροέστη και αφιερώθηκε στη μνήμη του συζύγου της Ισαάκ. Στην ανέγερσή της συνέβαλαν επίσης με δωρεές και οικογένειeς που κατάγονταν από το Μοναστήρι της Γιουγκοσλαβίας και είχαν εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη μετά τους Βαλκανικούς πολέμους (1912-13) και τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο (1914-18). Η θεμελίωση της Συναγωγής Μοναστηριωτών έγινε το 1925. Οι εργασίες για την ανοικοδόμησή της κράτησαν δύο χρόνια. Τα εγκαίνιά της έγιναν στις 27 Ελούλ 5687 (1927) από τον τότε τοποτηρητή της Αρχιραβινείας Θεσσαλονίκης Χάϊμ Ραφαέλ Χαμπίμπ.
O Iακώβ MέιρO Iακώβ Mέιρ (1858 1935) ήταν ο πρώτος ξένος αρχιραβίνος της Θεσσαλονίκης. Γεννημένος στα Iεροσολυμα, σπούδασε στη Γαλλία και το 1906 προτάθηκε για τη θέση του αρχιραβίνου της Παλαιστίνης. Kατηγορήθηκε ως σιωνιστής και απεκλείσθη. Oι Eβραίοι της Θεσσαλονίκης τον επέλεξαν για τη θέση αυτή και ανέλαβε στις 14 Iανουαρίου 1908. H περίοδος της ραβινίας του Mέιρ ήταν αρκετά ταραγμένη για την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης: Eπανάσταση των Nεοτούρκων, ιταλο-τουρκικός πόλεμος, Bαλκανικοί πόλεμοι, απελευθέρωση της πόλης, A΄ Παγκόσμιος πόλεμος, πυρκαγιά του 1917. Oι ηγετικές του ικανότητες του επέτρεψαν να αντεπεξέλθει με επιτυχία στις μεταβατικές φάσεις και τις δυσκολίες.
Οι κατοικίες των πλουσίων Εβραίων της πόλης
Βίλλα Αλλατίνη (Βασ. Όλγας 198) Έργο του Ιταλού αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι. Χτίστηκε το 1888 σαν εξοχική κατοικία της οικογένειας Αλλατίνη, που ήταν ονομαστή για τις επιχειρηματικές αλλά και για τις κοινωνικές της δραστηριότητες. Από το 1909 ως το 1912 χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία και φυλακή του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β΄, που εκθρονίστηκε από τους Νεότουρκους. Το 1926 στέγασε το νεοϊδρυμένο τότε Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Σήμερα στη βίλλα Αλλατίνη, εδρεύει ο Νομάρχης Θεσσαλονίκης και μέρος των υπηρεσιών της Νομαρχίας.
Άλλα μνημειώδη κτίρια που ανήκαν στους Αλλατίνη και σώζονται αλλά και λειτουργούν μέχρι σήμερα είναι, οι μύλοι στην οδό Ανθέων και η Τράπεζά τους στην πλατεία Χρηματιστηρίου, η σημερινή Στοά Μαλακοπής.
Βίλλα Φερνάντες ή Κάζα Μπιάνκα (Βασ. Όλγας και Θ. Σοφούλη) Έργο του αρχιτέκτονα Πιέρο Αριγκόνι. Χτίστηκε το 1910 σαν κατοικία του Εβραίου επιχειρηματία Ντίνο Φερνάντες και συνδέθηκε με τη ρομαντική ιστορία του ειδυλλίου της κόρης του Αλίν και του ανθυπολοχαγού Αλιμπέρτη.
Βίλλα Μορδόχ, (Β. Όλγας 162)Έργο του αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη. Χτίστηκε το 1905 σαν κατοικία του Τούρκου μεράρχου Σεϊφουλάχ Πασά. Το 1923 αγοράστηκε από την εβραϊκή οικογένεια Σιαλώμ και το 1930 από την επίσης εβραϊκή οικογένεια Μορδόχ. Μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο στέγασε διαδοχικά υπηρεσίες του ΕΛΑΣ, του Γ΄ Σώματος Στρατού και του ΙΚΑ. Σήμερα στεγάζει την Πινακοθήκη του Δήμου Θεσσαλονίκης.
Βίλλα Ιακώβ Μοδιάνο, (Β. Όλγας 68)Χτίστηκε το 1906 σαν κατοικία του Ιακώβ Μοδιάνο σε σχέδια του μηχανικού Έλι Μοδιάνο. Το 1913 η βίλλα αγοράστηκε από τον Δήμο Θεσσαλονίκης και προσφέρθηκε για ανάκτορο στο βασιλιά Κωνσταντίνο. Χρησιμοποιήθηκε, στην περίοδο του μεσοπολέμου, για κατοικία του εκάστοτε Γενικού Διοικητή Μακεδονίας και αργότερα στέγασε τη Στρατιωτική Ιατρική σχολή. Από το 1970 στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο.
Άλλα κτήρια συνδεδεμένα με την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης είναι η Αγορά Μοδιάνο, η Στοά Σαούλ, το Ιπποκράτειο Νοσοκομείο –που χτίστηκε το 1907 από την Ισραηλιτική Κοινότητα με τη συνδρομή της Βαρώνης Κλάρας ντε Χρις– και τέλος το Γενί Τζαμί (πρώην Αρχαιολογικό Μουσείο), χτισμένο το 1902, από τους «ντονμέδες», Εβραίους που από το 17ο αιώνα είχαν ασπαστεί τον Ισλαμισμό.
Το 1891 η Εβραϊκή Κοινότητα έχει ιδρύσει τους λαϊκούς συνοικισμούς του Βαρώνου Χιρς και της Καλαμαριάς και προικίζεται με μια αλυσίδα λαμπρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, εγκαθιστώντας ένα σύστημα αλληλοβοήθειας που όμοιό του δεν συναντούμε σε καμιά άλλη Κοινότητα της διασποράς: Ορφανοτροφεία Καρόλου Αλλατίνι και Μάιρ Αμποάβ, Νοσοκομείο Χιρς, Άσυλο Φρενοβλαβών, Γηροκομείο Σαούλ Μοδιάνο κ.ά.
πηγη ''ΕΛΙΑ''
http://www.creativegate.eu/thessaloniki/
